३ एप्रिल १९७३. बेल लॅब्जच्या विभागप्रमुखांचा म्हणजेच जोल एन्गेल यांचा टेलिफोन खणाणला. फोन उचलल्यावर पलीकडून जवळजवळ एक विजयी आरोळी ठोकली गेली. ‘जोल! मी तुला एका खऱ्याखुऱ्या सेल्युलर टेलिफोनवरून कॉल केलाय. आणि हो, साधासुधा टेलिफोन नाही, तर एक असा टेलिफोन जो मी माझ्या हातात घेऊन कुठंही जाऊ शकतो!’

या ऐतिहासिक कॉलने सगळीच गणितं बदलली. पलीकडून येणारा तो आवाज जोल यांच्या कट्टर प्रतिस्पर्ध्याचा म्हणजेच मार्टिन यांचा होता. ‘मोटोरोला’साठी संपर्क विभागप्रमुख म्हणून काम पाहणाऱ्या मार्टिन कूपर यांनी जगातला सगळ्यात पहिला मोबाईल फोन बनवला होता आणि त्यावरून सगळ्यात पहिला कॉल आपला कट्टर प्रतिस्पर्धी जोल एन्गेलला केला होता!

मोबाईल पन्नाशीत पोचलाय!

पन्नास वर्षांपूवी अगदी आजच्याच तारखेला, हा पहिला कॉल झाला. हा कॉल मार्टिन कूपर या अमेरिकन इंजिनियरने बनवलेल्या ‘मोटोरोला’च्या मोबाईल फोनवरून केला गेला होता. या फोनच्या निमित्ताने वयाच्या पंचेचाळीसाव्या वर्षी मार्टिन पुन्हा एकदा बाप बनले. त्यांचं हे मोबाईल नावाचं लेकरू आज पन्नाशीत पोचलंय.

जवळपास २ किलो वजनाचा हा फोन पूर्ण चार्ज होण्यासाठी दहा तास वाट बघावी लागत होती. इतका वेळ चार्ज होऊनही फोन जेमतेम अर्धा तासच टिकू शकत होता. साधारणतः वीटेएवढ्या आकाराच्या या खोक्याने गेल्या पाच दशकांत बरीच प्रगती केलीय. सध्या थोडंथोडकं नाही तर तब्बल ९१ टक्क्यांहून अधिक वजन या फोनने कमी केलंय.

आत्ताचे फोन मोबाईलऐवजी स्मार्टफोन म्हणून ओळखले जात असले तरी या सर्वांची जातकुळी एकच. सध्या भारतात ‘५ जी’ म्हणजेच पहिल्या मोबाईलची पाचवी पिढी कार्यरत आहे. अगदी तासाभरात पूर्णतः चार्ज होणाऱ्या या अत्याधुनिक स्मार्टफोनमधे आता दीड-दोन दिवसांपर्यंत पुरेल एवढ्या क्षमतेची बॅटरी असते. तो वजनाने हलका आणि आकाराने लहान झाल्याने त्याच्या वापरकर्त्यांमधेही लक्षणीय वाढ झालीय.

हेही वाचाः आयफोनः नव्या जगाचा स्टेट्स सिम्बॉल

यंत्र नाही, अंगच!

वापरायला आणि बाळगायला सोपा असलेला मोबाईल आता एक दैनंदिन गरजेचं यंत्र बनलाय. कॅलेंडर, कॅल्क्युलेटरसारख्या रोजच्या जगण्यातल्या गोष्टींपासून कॅमेऱ्यासारख्या एकेकाळी महागड्या, चैनीच्या वाटणाऱ्या गोष्टींना या इवल्याशा मोबाईलने स्वतःमधे सामावून घेतलंय. या मोबाईलच्या रुपाने जणू सारं जगच आपल्या खिशात आणि बोटांच्या टोकावर आलंय, असं चित्र यशस्वीरीत्या निर्माण झालंय.

गेल्या पाच दशकांत मोबाईलने अन्न, वस्त्र आणि निवारा या मानवाच्या मुलभूत गरजांच्या यादीत स्वतःला बसवण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केलाय. बघायला गेलं तर मानवी जीवनात सुलभता आणणाऱ्या इतर यंत्रांसारखंच एक साधं यंत्र म्हणून मोबाईलचा उल्लेख केला जाऊ शकतो. पण या यंत्राचा वापर आता इतका वाढलाय, की तो आता मानवी शरीराचाच एक अविभाज्य अवयव होऊन बसलाय.

हा मोबाईल कधी आपलं अंग फुगवून टॅब्लेटच्या स्वरुपात येतोय तर कधी स्मार्टवॉचच्या आडून आपल्या मनगटावर रुतून बसतोय. छोट्यांपासून मोठ्यांपर्यंत मोबाईलची प्रचंड क्रेझ आहे. नुकतीच रांगू लागलेली बाळंही समोर फोन ठेवून, त्यात युट्यूब चालू करून दिल्याशिवाय काही खात नाहीत, हे घराघरातलं चित्र बनलंय. फक्त संवादासाठी बनवलेला मोबाईल लोकांच्या करमणुकीचा, व्यवसायाचा, अभ्यासाचा एक भाग बनलाय.

बापाला लेकाची काळजी

मोबाईल आता पन्नाशीत पोचलाय, याचं एक बाप म्हणून कूपर यांना कौतुक असणं साहजिकच आहे. पण त्याचा गरजेपेक्षा जास्त होणारा वापरही त्यांना खटकतोय, हे विशेष. मोबाईल कसा वापरायचा, हे लोकांना अजूनही नीट कळलेलंच नाही असं त्यांचं स्पष्ट मत आहे. वयाची शंभरी गाठण्यापासून अवघी काही पावलं दूर असलेले कूपर आपल्या पतवंडांना मोबाईलच्या आहारी गेलेलं पाहून हळहळतात.

कुपर स्वतः ऍप्पल आयफोनचं अगदी अपटूडेट मॉडेल वापरतात. इतकंच काय, तर त्यांच्याकडे स्मार्टवॉचसुद्धा आहे. बाजारात जे जे नवं तंत्रज्ञान येतंय, ते ते आत्मसात करण्याची त्यांची इच्छाशक्ती आजही अगदी तशीच टिकून आहे. पण तंत्रज्ञानाचा वापर करणं आणि त्याच्या आहारी जाणं यातला फरक पिकल्या केसांच्या कूपर यांनी बरोबर ओळखलाय.

कूपर यांना मोबाईलचा अतिवापर योग्य वाटत नसला, तरी ते त्यांच्या काही ‘खडूस’ समवयीनांसारखे नकारात्मक दृष्टीकोन ठेवत नाहीत. प्रत्येक पिढी ही आधीच्या पिढीपेक्षा स्मार्ट आहे आणि भविष्यात एकतरी पिढी अशी येईलच जिला मोबाईलचा प्रभावी वापर करता येईल, असा दुर्दम्य आशावाद हा मोबाईलचा ‘बाप’माणूस ‘वायन’ला दिलेल्या मुलाखतीत व्यक्त करतो.

हेही वाचाः 

आयपॉड क्रांतीची सतरा वर्षं

मीम्सवादाचा भावनिक जांगडगुत्ता!

आयट्यून बंद झालं, आता आपल्याला हे ३ पर्याय मिळणार

द सोशल डायलेमा: सोशल मीडियाने  आपल्याला विकायला काढलंय