जून महिना लागला की, आपल्याला पावसाचे वेध लागतात. आषाढापासूनच ‘हिरवळ दाट चोहीकडे’ दिसायला सुरवात होते. जून आणि हिरवळ याचं नातं फक्‍त निसर्गापुरतं मर्यादित नाही. टेनिस जगतासाठी ते पार विम्बल्डनपर्यंत आहे.

टेनिस ग्रँड स्लॅममधे जरी ऑस्ट्रेलियन, फ्रेंच आणि अमेरिकन ओपन स्पर्धा असल्या तरी ज्याला स्पर्धेचा राजेशाही थाट म्हणता येईल, अशी एकमेव स्पर्धा म्हणजे विम्बल्डन. नुसता राजेशाही थाटच नाही, तर राजाश्रयही या स्पर्धेला लाभलेला आहे. ‘ड्यूक ऑफ केंट’ हे विम्बल्डनचं आयोजन करणार्‍या क्लबचे १९६९ पासून अध्यक्ष आहेत.

इंग्लंडच्या इतिहासात या वर्षी दोन महत्त्वाच्या घटना घडल्या. एक म्हणजे इंग्लंडची राणी एलिझाबेथ हिने ६ फेब्रुवारीला इंग्लंडच्या सम्राज्ञीपदाची सलग ७० वर्ष पूर्ण केली आणि विम्बल्डनच्या सेंटर कोर्टने यंदा शंभरी पार केली.

सेंटर कोर्ट वेगळं का?

जगावर राज्य गाजवणार्‍या साम्राज्याच्या राणीचा पदग्रहणाचा सोहळा ब्रिटिश लोकांसाठी उत्साहाचा होता, पण हा एकाच व्यक्‍तीचा सन्मान होता, तर दुसरीकडे टेनिसप्रेमींच्या मनावर राज्य करणारा सेंटर कोर्टच्या शताब्दीचा सोहळ्यात या सेंटर कोर्टचे अनेक राजे आणि राण्या सहभागी झाले होते. विम्बल्डनच्या कालावधीतला मधला रविवार सुटीचा असतो. पण यंदा विम्बल्डनच्या सेंटर कोर्टच्या शतक महोत्सवाचा समारंभ रविवारी साजरा झाला.

सर्व ग्रँड स्लॅम स्पर्धांमधे विम्बल्डन आणि त्यातही सेंटर कोर्ट का वेगळं ठरतं? एक म्हणजे हिरव्यागार मखमलीवर कुठच्याही वॉशिंग पावडरच्या जाहिरातीत दिसतात, त्यापेक्षा जास्त पांढरेशुभ्र कपडे घातलेले खेळाडू, सुटाबुटातले सभ्य प्रेक्षक, लालचुटूक स्ट्रॉबेरी आणि वीपक्रीमचा आस्वाद घेणारे प्रेक्षक, असे नेत्रसुख दुसर्‍या कुठच्या स्पर्धेत दिसत नाही.

दुसरं मुख्य कारण म्हणजे आज नैसर्गिक गवतावर खेळल्या जाणार्‍या स्पर्धा कमी झाल्या आहेत. तेव्हा ग्रासकोर्टवरच्या स्पर्धा कमी असल्याने त्यात प्रावीण्य मिळवायला सरावही मर्यादित आहे. हॉकी गवतावरून ऍस्ट्रोटर्फवर गेले तसंच टेनिसही बहुतांशी ठिकाणी कृत्रिम पृष्ठभागावर गेलं. याला मुख्य कारण म्हणजे निगा राखण्यातली सुलभता.

हेही वाचा: मेजर ध्यानचंद यांनी हिटलरचा प्रस्तावही नाकारला

टेनिस जगताच्या स्वप्नपूर्तीची जागा

गवतापेक्षा कृत्रिम पृष्ठभाग सांभाळणं केव्हाही कमी कष्टाचं आणि खर्चाचं असतं. विम्बल्डनच्या सर्व कोर्टवर जे गवत राखलं जातं, ते जीवापाड मेहनतीने राखलं जातं. दोन आठवड्यांच्या या स्पर्धेसाठी वर्षभर मेहनत या गवतावर घेण्यात येते. त्यातून सेंटर कोर्टला तर तळहातावरच्या फोडासारखं जपलं जातं.

१९२२ला विम्बल्डनचं सेंटर कोर्ट वॉर्पल रॉडवरून सध्याच्या चर्च रोडच्या जागेत आलं आणि तिथून गेली शंभर वर्ष हे सेंटर कोर्ट टेनिस जगताच्या स्वप्नपूर्तीचं स्थान बनलंय. १९४०ला दुसर्‍या महायुद्धात या सेंटर कोर्टवर टेनिसच्या बॉलच्या ऐवजी बॉम्बगोळ्यांचा वर्षाव झाला. तेव्हा सेंटर कोर्टचा जो भाग या बॉम्ब वर्षावात उद्ध्वस्त झाला, तो दुरुस्त व्हायला १९४७ साल उजाडलं.

पुढच्या काळात विम्बल्डनच्या या गाभार्‍याला धक्‍का लागला तो फक्‍त सुधारणांसाठी. १९७९ला प्रेक्षकांची क्षमता वाढवली आणि २००९ला या सेंटर कोर्टवर उघडबंद करता येईल असा छपराचा कळस चढवण्यात आला. यामुळे आता पाऊस सेंटर कोर्टवर रसभंग करत नाही.

स्पर्धेच्या तयारीला सुरवात

नैसर्गिक गवताची कोर्ट सांभाळायची म्हणजे प्रचंड मेहनत असते. काही वर्षांपूर्वी विम्बल्डन गवतावरून कृत्रिम पृष्ठभागावर हलवण्याबाबत चर्चा चालली होती, पण परंपरेच्या बाबतीत आग्रही असणार्‍या साहेबांनी गवताची परंपरा राखण्याचं ठरवलं. विम्बल्डनसाठी जे तृण वापरलं जातं, त्याला जगात दुसरीकडे क्वचितच इतकं महत्त्व असेल.

यॉर्क शायरच्या ‘स्पोर्टस् टर्फ रिसर्च इन्स्टिट्यूट’ने २००१ला या जातीच्या गवताची शिफारस केली कारण या गवतावर मिळणारा बाऊन्स आणि गवत जमिनीला पकडून ठेवण्याची क्षमता. विम्बल्डनची स्पर्धेसाठी वापरली जाणारी १८ कोर्ट आणि सरावासाठीची २२ कोर्ट अशी जवळपास ४० कोर्ट तयार करायला हा क्लब पूर्ण वर्षभर कार्यरत असतो.

आपल्याकडे जसे पेणचे गणपती मूर्तिकार गणेशोत्सव पार पडला की, लगेच पुढच्या गणेशोत्सवाच्या मूर्ती बनवायला घेतात तसंच विम्ब्लडनचे कोर्ट कारागीर स्पर्धा संपली की, लगेच पुढच्या वर्षीच्या स्पर्धेच्या तयारीला लागतात.

हेही वाचा: ऑलम्पिकमधे उत्तेजक घेऊन खेळणाऱ्या खेळाडूंचं काय करायचं?

कोर्टच्या जमिनीची मशागत

स्पर्धेच्या दोन आठवड्यात खेळाडूंच्या बुटांनी घासून घासून झिजलेले आणि तुटलेले गवत पहिल्यांदा मुळापासून उपटून टाकण्यात येते. मग वेळ असते ती कोर्टच्या जमिनीच्या मशागतीची आणि पेरणीची. साधारण एक टन तृणांच्या बियाण्यांची पेरणी खताबरोबर केली जाते. या पेरणीवर दमटपणा झिरपेल असं आच्छादन घातलं जातं. पेरलेल्या बियाण्याला योग्य तापमान आणि पाणी मिळेल याची व्यवस्था करत एक आठवडा ही कोर्ट झाकून ठेवलेली असतात.

नवीन गवत उगवलं की, हिवाळ्याच्या सुरवातीला त्याची प्रथम छाटणी होते आणि मग सर्व कोर्टवर मिळून साधारण सहा टन मातीचा थर घातला जातो, जेणेकरून कोर्टच्या पृष्ठभागाची लेवल राखायला पुढे मदत होते. साधारण मार्च उजाडला की, विम्बल्डनच्या तयारीचा वेग वाढायला लागतो. दर दोन आठवड्याला एक मिलीमीटर अशी छाटणी करत हिवाळ्यातली १३ मिलीमीटरची उंची ८ मिलीमीटरवर आणण्यात येते.

साधारण मेच्या सुमाराला जेव्हा ऑल इंग्लंड क्लबचा मेम्बर्स डे असतो, तेव्हा ही कोर्ट जवळपास तयार झालेली असतात. मेमधे सेंटर कोर्टसह सगळी कोर्ट आखणीचा मेकअप करून तयार असतात. जून महिना उजाडताच या कोर्टना पाणी मर्यादित दिलं जातं. जेणेकरून तिसर्‍या आठवड्यात जेव्हा स्पर्धा सुरू होते तेव्हा कोर्टचा पृष्ठभाग टणक झालेला असतो. अशा वर्षभर निगराणी केलेल्या कोर्टचं स्पर्धेच्या सुरवातीला उद्घाटन होतं, ते सेंटर कोर्टवर आधीच्या वर्षीच्या विजेतेवीराच्या सामन्याने. ग्रास कोर्टवर खेळणं ही वेगळीच कला आहे.

सेंटर कोर्टचे सम्राट, सम्राज्ञी

विम्बल्डनच्या सेंटर कोर्टचे अनेक अनभिषिक्‍त सम्राट आहेत. पुरुष खेळाडूंच्या यादीत सध्याचा सम्राट निर्विवादपणे रॉजर फेडरर आहे, ज्याने ८ वेळा विम्बल्डन जिंकलंय. पीटसॅम्प्रस ७ वेळा, जोकोविच ६ वेळा, बोर्ग ५ वेळा, मॅकेन्रो आणि बेकर ३ वेळा, तर रॉड लिवर, जॉन न्यूकोम्ब, कॉनर्स, एडबर्ग, नदाल आणि मरे दोन वेळा जिंकून या सेंटर कोर्टचे सम्राट बनले होते.

सेंटर कोर्टच्या सम्राज्ञीविषयी बोलायचं, तर मार्टिनान वरातिलोवा ९ वेळा, सेरेना विल्यम आणि स्टेफीग्राफ ७ वेळा, बिली जीन किंग ४ वेळा, वीनस विल्यम ५ वेळा तर क्रिसएवर्ट ३ वेळा या सेंटर कोर्टच्या सम्राज्ञी होत्या.

सेंटर कोर्टच्या या शताब्दी सोहळ्याला हे सर्व सेंटर कोर्टचे सम्राट आणि सम्राज्ञी आवर्जून उपस्थित राहिले होते. रॉजर फेडरर तर यंदा दुखापतीमुळे खेळत नसला तरी या कार्यक्रमाला आवर्जून उपस्थित राहिला होता. विम्बल्डनची आणि त्यातून सेंटर कोर्टची महतीच इतकी मोठी आहे.

हेही वाचा: स्पर्श न करता खेळता येतं, म्हणून आपल्याकडे क्रिकेट वाढलं

तिकीट मिळवणं इवेंट सारखंच

खेळाडूंनाच नाही, तर टेनिसप्रेमींना सेंटर कोर्टवर सामना बघायची संधी आयुष्यात एकदा जरी मिळाली तरी आयुष्य सार्थकी लागल्यासारखं वाटतं. मी जेव्हा पहिल्यांदा सेंटर कोर्टवर सामना बघितला तेव्हा अगदी बेसलाईनच्या वरच्या पहिल्या रांगेत बसायला मिळाल्यामुळे ‘आजि म्यां ब्रम्ह पाहिले’ अशी अवस्था झाली होती.

विम्बल्डन स्पर्धाच नाही, तर त्या स्पर्धेचं तिकीट मिळवणं हाही एक इवेंट असतो. ज्यांना ऑनलाईन किंवा पब्लिक बॅलटमधे तिकीटं मिळत नाहीत, त्यांच्यासाठी तिकीट मिळवणं हा एक मोठा कार्यक्रम असतो कारण ज्या दिवशी विम्बल्डनला हजेरी लावायची आहे, त्याच्या आदल्या रात्री अक्षरश: तंबू ठोकून रात्रपाळी करावी लागते.

सेंटर कोर्ट, कोर्ट १ आणि कोर्ट २ या महत्त्वाच्या कोर्टची रोज साधारण प्रत्येकी फक्‍त ५०० तिकीटं विक्रीला असतात. बाकी ग्राऊंडपास विकायला असतात, ज्यात तुम्ही बाकीच्या कोर्टवरचे सामने बघू शकता.

‘सेंटर कोर्ट’चा महिमा

विम्बल्डनला जाऊन सेंटर कोर्टवर सामना न पाहणं म्हणजे अंबाबाईच्या देवळात जाऊन बाकीच्या देवळांचं दर्शन घेण्यासारखं आहे. अशा या विम्बल्डनच्या गाभार्‍याला म्हणजे सेंटर कोर्टला यंदा शंभर वर्ष झाली.

इतिहासप्रेमी इंग्लंडमधे आठव्या शतकातला पब अजून कार्यरत आहे. पंधराव्या-सोळाव्या शतकातल्या कित्येक वास्तू आजही दिमाखात आहेत. त्यामानाने ‘सेंटर कोर्ट’ हे तरुणच मानलं पाहिजे. परंपरा आणि इतिहास जीवापाड जपणार्‍या इंग्लंडमधे सेंटर कोर्टही वयाची अशी अनेक शतकं पूर्ण करेल यात वाद नाही आणि कितीही वर्ष जुनं झालं तरी ‘सेंटर कोर्ट’चा महिमा तसाच राहील.

हेही वाचा:

शिवाजी पार्कचा श्रेयस अय्यर तर विराटच्या ‘नक्शे कदम पर’ चाललाय!

लेडी सेहवाग शफालीचा सिक्सर पुरुषांनाही तोंडात बोट घालायला लावतो!

मॅकडोनल्ड खाऊच्या ठेल्यापासून फास्टफूड इंडस्ट्रीचा बादशाह कसा बनला?

अमेरिकेत लॉकडाऊनविरोधातल्या रस्त्यावरच्या आंदोलनांना ट्रम्पचा पाठिंबा का?

पंतप्रधान म्हणाले ते Y2K संकट, ही तर २१ व्या शतकातली पहिली ग्लोबल फेक न्यूज