‘तुम अपना देखो, मैं अपना देखूँ’ असं म्हणत कोविड १९ च्या लॉकडाऊनच्या काळात ओटीटी प्लॅटफॉर्मनी घराघरांत नाही तर हाताहातात स्थान मिळवलं. लॉकडाऊन त्यांच्या पथ्यावर पडलं. अनेक प्रस्थापित कंपन्या आता या क्षेत्रात उतरताहेत. मात्र, या माध्यमातून प्रेक्षकांच्या माथी कोणत्या प्रकारचा कंटेंट मारला जाणार, त्याला दर्जेदार काही मिळणार की नाही, असे काही प्रश्न आता उपस्थित होत आहेत.

कोविड १९ च्या महामारीमुळं सक्तीचं लॉकडाऊन झेलावं लागलेल्या देशवासीयांना आधार राहिला तो केवळ प्रसारमाध्यमांचा! टीवी, रेडियो, वर्तमानपत्रं आणि हातातल्या स्मार्टफोनमधले सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म. याच काळात टीवीच्या साचेबद्ध कंटेंटपलीकडचा कंटेंट देऊन ओटीटी प्लॅटफॉर्मनीही आपलं चांगलंच बस्तान बसवलं आणि लोकप्रियताही प्रस्थापित केली. 

ओटीटी प्लॅटफॉर्मचा वैविध्यपूर्ण कंटेंट

मनोरंजनाला पर्याय म्हणून ओटीटी प्लॅटफॉर्म पुढं आला. चित्रपटगृहं बंद असण्याच्या काळात चित्रपट प्रदर्शित करण्यासाठी त्याचा वापर झाला. अमिताभचा ‘गुलाबो-सिताबो’, सुशांतसिंह राजपूतचा ‘दिल बेचारा’ ही त्याची उदाहरणं. आता हे सिनेमे यशस्वी झाले किंवा कसे, याचं मोजमाप करणं अवघड असलं तरी सरासरी प्रेक्षक त्यांना लाभला, असं म्हणता येईल आणि सदैव उपलब्ध असल्यानं आजही प्रेक्षक ते पाहत असतात.

भारतात ओटीटी प्लॅटफॉर्म पुरवणार्‍या टेलिवीजन वितरक कंपन्यांमधे डेन नेटवर्क, डीटूएच, टाटा स्काय, एयरटेल डीटीएच, सन आहेत. रिलायंस जिवो, भारती एयरटेल, वी या टेलिकॉम कंपन्या आहेत. सारेगामा, टीवीएफ प्ले, फिल्टरकॉपी, इरॉस नाऊ, अल्टबालाजी आदी कंटेंट प्रोवायडर तर डिस्ने प्लस हॉटस्टार, झी ५, सन एनएक्सटी ब्रॉडकास्टर आणि एमेजॉन प्राईम व्हिडीओ, नेटफ्लिक्स, एमएक्स प्लेअर, व्हूट इत्यादी स्वतंत्र ओटीटी प्लॅटफॉर्म असणार्‍या कंपन्या आहेत.

लॉकडाऊनच्या काळात ओटीटी प्लॅटफॉर्मनी ज्या प्रकारे कामगिरी केली, त्यावर एक नजर टाकल्यावर असं दिसतं की, साधारण या वर्षीच्या एप्रिल, मेमधे ४३७.४ दशलक्ष लोकांनी या प्लॅटफॉर्मकडे आपला मोर्चा वळवला. तर त्यांच्या सबस्क्रिप्शनमधे सुमारे ७५ टक्क्यांनी वाढ झालीय. वैविध्यपूर्ण प्रकारचा कंटेंट या ओटीटी प्लॅटफॉर्मची क्षमता आहे. त्याच वेळी अपवाद वगळता अनेक प्लॅटफॉर्मनी आपला कंटेंट क्राईम, सेक्स, थ्रिलर आणि वायोलन्स या चतुःसूत्रीभोवती गुंफलाय. प्रेक्षकाला गुंगवून, गुंतवून ठेवण्यासाठी आणि त्याला आपल्याच प्लॅटफॉर्मकडे यायला प्रवृत्त करण्यासाठी अशा प्रकारच्या कंटेंटची रचना केली जाते.

हेही वाचा : ओटीटीची मजल सुखवस्तू प्रेक्षकांपर्यंतच : नितीन वैद्य

कथेच्या नावाखाली शिव्यांचा भडिमार

आता कंपन्यांची व्यावसायिक गणितं काम करू लागली असली, तरी त्यामुळे उत्तमोत्तम कंटेंट निर्मितीच्या पुरेपूर शक्यता असतानाही ‘सीएसटीवी’च्या चौकोनात गुरफटलेली दिसतात. सध्या कोणत्याही प्रकारची सेन्सॉरशिप नसणं, हा स्वातंत्र्याचा स्वैराचार म्हणावा, इतका गैरफायदा घेणार्‍याही काही वेब सीरिज आहेत. गरज नसताना शिव्यांचा भडिमार, सॉफ्ट पॉर्नकडं झुकणारी उत्तान दृश्यं, स्त्री देहाचं नको तितकं प्रदर्शन, प्रचंड हिंसाचार, गुन्हेगारीचं अतिरेकी उदात्तीकरण या गोष्टी त्यातून घडताहेत. 

कथेची गरज या नावाखाली अशा गोष्टी केल्या जातात; पण काहीही करून प्रेक्षक मिळवण्याचा हेतू त्यातून लपून राहत नाही. कुशल बद्रिके, संतोष जुवेकर हे मराठी पडद्यावरचे नावाजलेले, गुणी कलाकार. या दोघांनी ‘स्ट्रगलर साला’ ही वेब सीरिज केली. सुरवातीला तिचं कौतुक झालं. प्रेक्षकही चांगले लाभले. पण, पुढं पुढं वाक्यागणिक, शब्दागणिक त्यांनी शिव्यांचा असा भडिमार करायला सुरवात केली की त्यांचा कंटाळा आला. 

चांगली कन्सेप्ट घेऊन केलेला, उत्तम होण्याच्या शक्यता असलेला एक चांगला प्रयोग त्यांच्या या ‘शिव्या-प्रयोगा’नं नकोसा झाला. अमेय आणि निपुणचा ‘कास्टिंग काऊच’चा प्रयत्न दखलपात्र ठरला; मात्र पुढं त्याला सेलिब्रिटींच्या मर्यादा पडल्याचं जाणवलं.

ओटीटी प्लॅटफॉर्मला सेन्सॉर असावा?

हिंदी वेबसीरिजमधेही सर्रास शिव्यांचा भडिमार आढळतो. सामाजिक परिस्थिती, भोवताल प्रत्ययकारितेनं दाखवण्यासाठी, बिंबवण्यासाठी शिव्या वापरल्या जातात. पण, किती प्रमाणात? ऋ**घ हा शब्द हॉलीवूडनं गेल्या शंभर वर्षांच्या इतिहासात वापरला नसेल, इतक्यांदा आपला तो वर्षभरातच वापरून झालाय, असं वाटतं ऐकताना आणि पाहताना. शिवी न वापरता अन्य आक्रमक शब्दांचा वापर करून कथेची, परिस्थितीची तीव्रता वाढवता येतेच की.

आपली प्रतिभा हे सेन्सॉर्ड शब्द अनसेन्सॉर्ड माध्यमात वापरण्याकडं लागलेली आहे. आताच संयम बाळगला, सेल्फ रेग्युलेशन घालून घेतली, तर उद्या सरकारी सेन्सॉरची भीती बाळगायची गरज नाही. स्वातंत्र्य आहे, म्हणून स्वैराचार करायचा आणि पुढं सरकारनं निर्बंध घातले की घटनेतल्या अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचं कलम पुढं करून त्याआड लपायचं. असं करण्याची खरंच गरज काय? तसंही आता ओटीटी प्लॅटफॉर्मनाही काही तरी सेन्सॉर असावं, म्हणून काही व्यक्ती, संस्था सुप्रीम कोर्टात गेलेल्या आहेतही!

हेही वाचा : ओटीटी प्लॅटफॉर्म थेटरचे बाप बनणार का?

आपल्याकडं किती तरी लिजंडस्

काही बडी नावं वेब सीरिजच्या माध्यमातून झळकताहेत. आर. माधवन, अभिषेक बच्चन, राधिका आपटे, सुश्मिता सेन, सैफ अली खान, नवाजुद्दीन सिद्दीकी, मनोज बाजपेयी, दिया मिर्झा, अली जफर, के. के. मेनन अशी काही नावं वानगीदाखल सांगता येतील. नुकतंच ‘आश्रम’ या वेब सीरिजच्या माध्यमातून ज्येष्ठ निर्माते, दिग्दर्शक प्रकाश झा यांनी या क्षेत्रात पदार्पण केलंय. 

झा हे वास्तवाला भडकपणाची डुब देऊन पुन्हा तेच कसं वास्तव आहे, अशा ड्रामाटाइज पद्धतीनं सादर करण्यात माहीर आहेत. आणि इथं तर सेन्सॉरही नाही. बाबा राम रहीमच्या रंगेल प्रकरणावर आधारित असणार्‍या या सीरिजमधे सर्व आवश्यक मटेरियल ठासून भरलेले आहेच. शिवाय, सस्पेन्स ड्रामाची फोडणीही आहे. म्हणजे मामला एकुणात हिट आहे. थेट नसले तरी सीरिजच्या माध्यमातून आलेले ‘बायोपिक’च हे.

आपण ‘जिनिअस’ आइनस्टाईन, पिकासो सारख्या ‘ट्रू टू लाइफ’ बायोपिक का निर्माण करू शकत नाही? आपल्याकडं किती तरी लिजंडस् आहेत. फक्त अस्मिताकरण आणि दैवतीकरणाच्या नादात आपण त्यांचं माणूसपण घालवून बसलो आहोत आणि आपलं दैवत जन्मल्यापासून मरेपर्यंत महानच होतं, त्याचं तसंच सादरीकरण झालं पाहिजे, हा अनाठायी राजकारण प्रेरित आग्रह आपल्याला तसं करण्यापासून रोखतो आहे का, याचाही कधी तरी विचार करण्याची गरज आहे.

चांगलं देण्याची इच्छाशक्ती हवीय

ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर उत्तम प्रकारचा कंटेंट असणार्‍या वेब सीरिजही आहेत. पाताल लोक, बंदिश बँडिटस्, स्पेशल ओपीएस अशी काही नावं सांगता येतील. पूर्वी ‘एपिक’वरून सादर झालेल्या ‘रवींद्रनाथ की कहानियाँ’ही आहेत. पण त्या सध्या तरी अपवादच म्हणाव्या लागतील. आता मनोरंजन क्षेत्रातल्या मोठमोठ्या कंपन्यांनी या प्लॅटफॉर्मकडं आपला मोर्चा वळवला असल्यानं इथून पुढं तरी चांगला कंटेंट निर्माण होईल, अशी अपेक्षा ठेवता येईल का, की या कंपन्याही महसूल आणि व्यवसाय वाढवण्याच्या नादात प्रस्थापित मार्गानंच जाऊन स्पॉईल होतील, हे पहावं लागेल.

खरं तर, मागणी तसा पुरवठा हे सूत्र न अवलंबता अत्यंत दर्जेदार कंटेंट या प्लॅटफॉर्मवरून निश्चितपणे देता येणं शक्य आहे. तरुणांना लव, सेक्स, व्हायोलन्स, थ्रिलर यातच रस आहे, असं आपणच ठरवून तसाच कंटेंट त्यांना देत राहणं योग्य नाही. प्रत्यक्षात आजच्या तरुणाला विरंगुळा तर हवाच आहे; पण त्या बरोबर काही तरी चांगलंही हवंय. त्यासाठी तो जगभरातल्या सर्व भाषांतल्या वाहिन्या, वेबसाइटस् धुंडाळतोय. ते त्याला आपल्या माध्यमांतून, आपल्या भाषांतून देऊ शकण्याची क्षमता आपल्यात आहे. तसं सकस साहित्यही आहे आपल्याकडं. तशी इच्छाशक्ती मात्र हवीय.

हेही वाचा : 

ऑस्करच्या आयचा घो!

सिनेमांची संख्या कमी होतेय, हे चांगलं की वाईट? 

हिंदी सिनेमांच्या नव्या हिंदुस्तानला फेक राष्ट्रवादाचा तडका

द सोशल डायलेमा: सोशल मीडियाने  आपल्याला विकायला काढलंय