आपलं बुद्धिचातुर्य वापरून नवीन काही घडवू पाहणारे जसे असतात, तसंच मागणी असलेल्या वस्तूंची नक्कल करून कमाई करण्यासाठी बुद्धी वापरणारेही असतात. त्यामुळे प्रत्येक वस्तूची बेमालूम नक्कल बाजारात आल्याचं पाहायला मिळतं. बनावट वस्तूंमुळे ग्राहकाची हातोहात फसवणूक तर होतेच; पण हेच ‘कौशल्य’ जेव्हा औषध निर्मितीच्या क्षेत्रात वापरलं जातं, तेव्हा रुग्णांच्या जीवाशी खेळ सुरू होतात.
याबद्दल जागतिक आरोग्य संघटना म्हणजेच डब्ल्यूएचओनं अनेकदा गंभीर चिंता व्यक्त केलीय. पाच वर्षांपूर्वी आलेल्या एका अहवालानुसार, जगभरात तब्बल २० लाख कोटी रुपयांची बनावट औषधं विकली जात असल्याची धक्कादायक माहिती समोर आली होती. बनावट औषधांचा सर्वाधिक फटका विकसनशील देशांतल्या रुग्णांना बसत असून, अशा देशांमधे विकल्या जाणार्‍या एकंदर औषधांपैकी १० ते २० टक्के औषधं बनावट असतात, असं दिसून आलंय.
ऑनलाईन औषधविक्रीचा घोळ
सध्या या विषयाची चर्चा होण्याचं कारण म्हणजे ऑनलाईन माध्यमातून होणार्‍या औषध विक्रीमधे बनावट औषधांचा सुळसुळाट मोठ्या प्रमाणावर निर्माण झालाय. दुसरीकडे, ऑनलाईन वेबसाईटवर डॉक्टरांची चिठ्ठी नसली तरी सर्रास औषधं दिली जात आहेत. गर्भपातासारखी औषधं डॉक्टरांच्या चिठ्ठीशिवाय देऊ नये, असा अन्न आणि औषध प्रशासनाचा कायदा सांगतो. मात्र, ऑनलाईनच्या पळवाटेनं ही औषधं सर्रास उपलब्ध होतायत.
काही ऑनलाईन औषधविक्री करणार्‍या कंपन्या तर डॉक्टरांची चिठ्ठीही तयार करत असल्याची माहिती समोर आलीय. इतकंच नाही, तर ऑनलाईन कंपनीद्वारे मागवण्यात आलेली औषधं मुदतबाह्य असल्याचे प्रकारही घडले आहेत. तसंच औषधासोबत दिलेल्या बिलावरही मुदत संपल्याच्या तारखेचा उल्लेख नसल्याचं आढळून आलंय.
हेही वाचा: जगातले १६ देश, जिथे रिटायरमेंटचं वय सगळ्यात जास्त आहे
बनावट औषधांचा व्यापार
खरं तर आजार झाल्यानंतर रुग्ण बरा व्हावा म्हणून त्याला औषधं दिली जातात. पण बनावट औषधांच्या वापरामुळे रुग्ण अधिक आजारी पडतायत. आज असंख्य रुग्ण अशा प्रकारची औषधं घेतायत, जी खाल्ल्यानं आजारापासून बचाव किंवा उपचार होत नाही. अशी औषधं बनवणार्‍या आणि विकणार्‍यांकडून केवळ रुग्णांची आर्थिक लूटच केली जातेय असं नाही, तर त्यांच्या जीवाशी खेळ केले जातायत.
बनावट औषधांचं उत्पादन एखाद्या देशात होतं आणि त्याचं पॅकिंग कोणत्यातरी दुसर्‍याच देशात होतं. मग त्याचं वितरण तिसर्‍याच देशात करण्यात येतं. त्यामुळेच बनावट औषधांच्या विक्रीवर बंदी घालणं अवघड होऊन बसतं. या बनावट औषधांच्या व्यापारामुळे रुग्णांच्या प्रकृतीवर प्रतिकूल परिणाम होतो. सर्वाधिक परिणाम अशा रुग्णांवर होतो, ज्यांची रोगप्रतिकार क्षमता कमी आहे.
कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमधे विकल्या जाणार्‍या दहांपैकी एक औषध बनावट असल्याचं जागतिक आरोग्य संघटनेनं जाहीर केलंय. अशा देशांमधे बनावट औषधांचा व्यापार तब्बल दोन लाख कोटी रुपयांचा आहे.
न्यायालयाचा आदेश खुंटीवर
अलीकडेच ई-कॉमर्सच्या क्षेत्रातल्या जगप्रसिद्ध असणार्‍या बहुराष्ट्रीय कंपनीला अन्न आणि औषध प्रशासनाच्या कारवाईला सामोरं जावं लागलंय. केंद्र सरकार आणि नियुक्त प्राधिकरणांकडून औषधं आणि औषधांच्या ऑनलाईन विक्रीसाठी ठोस नियमावली नसल्यामुळेच ऑनलाईन औषध विक्री वेबसाईट्सवर अनेक कंपन्यांची औषधं सर्रासपणं विकली जातात.
साध्या आजारांपासून गंभीर आजारांपर्यंत सगळ्या औषधांची विक्री केली जातं. यामधे अगदी सगळे नियम धाब्यावर बांधून गर्भपात, तसंच इतर अनेक औषधांची विक्री होतेय. ऑनलाईन औषध विक्रीमधे गर्भपाताचं किट तसंच नशेच्या गोळ्यांना अधिक मागणी आहे. हा प्रकार केवळ अनधिकृत नसून असुरक्षितही आहे.
हा सर्व प्रकार उघडकीला आणणारी जनहित याचिका २०१९मधे न्यायालयात सादर करण्यात आली असता, ऑनलाईन औषध खरेदी करताना व्हॉट्सअपवरून डॉक्टरांचं प्रिस्क्रिप्शन पाठवणं बंधनकारक करण्यात आलं होतं. तसंच ऑनलाईन औषधविक्री करणार्‍या कंपन्यांनीही केंद्र सरकारच्या ई-पोर्टलवर नोंदणी करणं गरजेचं असल्याचं मत न्यायालयानं मांडलं होतं. पण याबद्दलचा भोंगळ कारभार आजही कायम असल्याचं ताज्या प्रकरणातून स्पष्ट होतं.
हेही वाचा: लोकांनी सध्या गाड्या विकत घेणं का थांबवलंय?
ग्राहकांनी सजग व्हावं
लोकांच्या जीवाशी निगडित असणार्‍या या विषयाबद्दल शासन आणि प्रशासनानं तातडीनं लक्ष घालण्याची गरज आहेच. पण आपल्याकडे कायदे, नियम कितीही बनवले, तरी ते मोडणारे महाभाग असतातच. त्यामुळे याबद्दल नागरिकांनी, ग्राहकांनी सजग राहण्याची गरज आहे.
सध्या ऑनलाईन प्लॅटफॉर्मकडे लोकांचा कल वाढण्याचं प्रमुख कारण म्हणजे तिथं मिळणारी भरभक्कम सवलत आणि घरपोच सेवा. औषधांबद्दलही हेच प्रमुख कारण दिसून येतं. पण अशा सवलतींच्या आड आपली फसवणूक तर होत नाहीयेना याबद्दल ग्राहकांनी सतर्क राहणं गरजेचं आहे. ऑनलाईन माध्यमातून औषधं मागवल्यास डॉक्टरांनी दिलेल्या प्रिस्क्रिप्शननुसार ती आहेत का, याची खातरजमा करा.
खरेदी केलेली औषधं बनावट आहेत की नाहीत, याची माहिती मिळू शकत नाही. मात्र विश्वसनीय वेबसाईटवरून औषधं खरेदी केल्यास योग्य औषधं मिळू शकतात. ऑनलाईन असो किंवा ऑफलाईन; औषधं घेतल्यानंतर, आपण आपल्या डॉक्टरांशी बोलणं आवश्यक असतं. त्यांना ती औषधं दाखवणं गरजेचं असतं; पण ९० टक्के लोक याबद्दल कंटाळा तरी करतात किंवा संकोच तरी बाळगतात.
पण याचाच गैरफायदा घेतला जात असतो, हे लक्षात ठेवा. विशेषतः औषधांची एक्स्पायरी डेट पाहणं गरजेचं असतं. कारण ती मुदत उलटून गेलेली औषधं आपला आजार बरा करण्याऐवजी जीवाला हानिकारक ठरतात. ऑनलाईन माध्यमातून अशी ‘एक्स्पायर’ झालेली औषधं मोठ्या प्रमाणावर वितरित होत असल्याचं दिसून आलंय. त्यामुळे याबद्दल सावध राहणं गरजेचं आहे.
सेल्फ मेडिकेशनचा धोका
आजच्या काळात वाढते ताणतणाव, बदललेली जीवनशैली, आहारातला पोषक तत्त्वांचा अभाव, वाढतं प्रदूषण अशा अनेक कारणांमुळे व्याधी-आजारांचं प्रमाण वाढत चाललंय. मधुमेह, रक्तदाब, निद्रानाश, हृदयविकार यांसारख्या आजारानं ग्रस्त असणार्‍यांना दिलासा देण्यासाठी असंख्य औषधांची गर्दी ऑनलाईन वेबसाईटवर दिसते.
व्याधीचा मुकाबला करताना त्रासलेले रुग्ण त्यांना सहजगत्या बळी पडतात. पण अशा औषधांमागे धावताना वैद्यकीय सल्ला घेणं गरजेचं असतं. सेल्फ मेडिकेशन हा आजच्या काळात एक धोका म्हणून पुढे आलाय. स्वतःच्या मनानं औषधं घेण्यानं आजार बरा होण्याऐवजी नव्या आजारांना जन्म दिला जाऊ शकतो, असं वैद्यकीय तज्ज्ञ वारंवार सांगत असतात. त्याकडे दुर्लक्ष होता कामा नये.
हेही वाचा:
आणखी तीन मेट्रो लाईन झाल्यावर मुंबईतला प्रवास कसा होणार?
कोरोनानं कांद्याचा बाजार बंद झाला, मग शेअर बाजार बंद का होत नाही?
पंतप्रधान कोरोना पॅकेजनंतरही गरीब फाटकाच राहणार आहे
कर्ज खिरापतीनं २००८ मधे जगाला आर्थिक संकटात ढकललं, त्याची गोष्ट
